Αναζητώντας τον Μπούσουλα
Ή μια υπαρξιακή προσέγγιση του φαινομένου bullying στην σημερινή Ελλάδα. Στην γωνία του μικρού μου τραπεζιού, στην αίθουσα συνεδριών, δεσπόζει μια ναυτική πυξίδα, μπούσουλας. Άλλοτε μαγική σφαίρα, λάμπα, άγνωστο αντικείμενο, είναι πολλά τα παιδιά που περιεργάζονται το μπούσουλα στη συνεδρία αξιολόγησης ή σε μια από τις συνεδρίες ψυχοθεραπείας ψηλαφώντας την επιθυμία αλλαγής. Όταν τα παιδιά υποστούν σοβαρή ψυχοσυναισθηματική βία, ο εγκέφαλός τους μπαίνει σε μια κατάσταση όμοια με αυτή του hybernation του υπολογιστή σας, όταν μείνει για ώρα ανενεργός, σώζοντας ενέργεια. Η κλινική εικόνα ποικίλει και μπορεί να θυμίζει παιδί με σοβαρή νοητική υστέρηση (όπως η τετράχρονη Α. που παραλάβαμε στο παιδικό χωριό από ένα περιβάλλον σοβαρής παραμέλησης και η οποία αντί για πιπίλα έβαζε τα ίδια της τα κόπρανα στο στόμα) ή να θυμίζει παιδί με άτυπο αυτισμό, όπως ο έφηβος Β. που σπάζοντας τη δύναμη της σιωπής του ανάμεσα στα σφιγμένα και οργισμένα δόντια του ψυθίρισε την αγωνία του να επιλέξει σε ποιον με δύναμη να μπήξει το μαχαίρι που κουβαλά, στον εαυτό του ή όποιον προλάβει από την ομάδα των συμμαθητών του, που του απαγορεύουν την πρόσβαση στο προαύλιο του σχολείου και το πάρκο της γειτονιάς, γιατί «μπορούν» να χρησιμοποιούν το σώμα του ως μεγάφωνο της δικής τους απονοηματοδότησης της ζωής, αφού «δεν μπορούν» να επικοινωνήσουν αυτό που και τα ίδια κουβαλάνε, αφού δεν μπορούν να αναγνωρίσουν μια πορεία χωρίς μπούσουλα, μια πορεία απόντων ενηλίκων. Τα συναισθήματα είναι το καύσιμο. Άλλοτε εκρηκτικό και άλλοτε νοθευμένο, παλεύει να κινήσει μια ύπαρξη προς την Ζωή. Δεν είναι δοσμένη η σχέση μας με το συναίσθημα. Φώλιασε μέσα μας με σκοπό την επικοινωνία, να φτιάξει γέφυρες συνεργασίας στη μορφή της λαχταράς και της εμπιστοσύνης, να φτιάξει φωλιά ασφαλείας στη μορφή της αγάπης, να φτιάξει όρια στην παραβίαση, στη μορφή του θυμού! Αντί ωστόσο της επικοινωνίας, συνήθως θα οδηγηθεί σε πιο ακατέργαστους δρόμους χρήσης το συναίσθημα, όταν απουσιάζει ο ώριμος ενήλικας φροντιστής: θα εκδραματιστεί πίσω από νταηλίκια και κλάματα ή θα εκτονωθεί σε γροθιές και αντεκδικήσεις. Σιωπές και κραυγές που περιμένουν όχι μόνο ερμηνεία και ερμηνευτή, αλλά καλλιτέχνη που να μπορεί το δικό τους δρόμο να συμπορευτεί. Όταν οι κεραίες του συναισθήματος έχουν λεπτότητα, κατακλύζεται από πληροφορία ο ενήλικας εγκέφαλος. Παρατηρητής, αξιολογητής, σύμβουλος, συμβολικός γονιός, άλλοτε ανώριμα και άλλοτε με εμπειρία, ανθρώπινα και ατελώς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί ψυχικής υγείας, φωτίζουν τον μπούσουλα της παιδικής ψυχής. Και στην γεωγραφική πατρίδα μας; Σε μια κοινωνία που επιλέγει την «κρίση» ως φόντο της πραγματικότητας, τη «σύγκρουση» ως επικοινωνία, και τη βία της «δύναμης καταστολής και επιβολής» ως τον τρόπο του σχετίζεσθαι, απαιτεί ρήξη για θεραπευτές και θεραπευόμενους, με αυτό που αποκαλεί «φυσικό» η κοινωνία. Όταν το παιδί που ζει στην Ελλάδα, γίνεται μάρτυρας της ενήλικης κοινωνίας όπου ο εκβιασμός και η σωματική τιμωρία είναι τα εργαλεία επιβολής μιας πρότασης, ποιο είναι το μέτρο, ποια η ωριμότητα και ποια η αξία του διαλόγου και του αλληλοσεβασμού που στα 45λεπτα μαθήματα θα κηρύξουμε στους μαθητές μας; Επιλέγω ανάμεσα στα δακρυγόνα της Χίου και την αγοραστική καταναλωτική βίαιη εκτόνωση του άγχους για τον Coronavirus, μια πρόταση αλλαγής, για όποιον έχει πονέσει αρκετά και διψά για Ειρήνη. Κι αν το παλιό δεν πεθαίνει, κι αν ακόμα ο εμφύλιος βιώνεται ξανά και ξανά, κάτι καινούργιο χτίζεται στις σχέσεις των παιδιών που πόνεσαν και ζητούν θεραπεία. Αν χτίσουμε μια νέα εθνική οδό, η παλιά αφήνεται σε αχρηστία. Αν κινηθούμε τρεις ενήλικες μαζί (ο δάσκαλος, ο γονιός κι ο ποιητής/ θεραπευτής), το παιδί θα ζήσει… …και από την ταράτσα της πόλης του, θα δει τον δρόμο, που από στο βάθος της θλίψης του κρυβόντανε, κι όχι το κενό μέσα στο οποίο τρόμαξε ότι θα χανότανε!
Α. Λ. Photo credit MariaLappa