Το κόστος του ρόλου του «καλού παιδιού»

Γιατί αργεί η αλλαγή σε επίπεδο προσωπικό και κοινωνικό;

Ο ΘΥΜΟΣ είναι το βασικό συναίσθημα της βεβαιότητας της ύπαρξης. Είναι προϋπόθεση της επιβίωσης αλλά και προϋπόθεση της υπεράσπισης. Υπαρξιακά ο θυμός είναι το μήνυμα προς τον εαυτό ότι κάτι παραβιάστηκε.

Η ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ μπορεί να αφορά ένα όριο π.χ. βάζει στην τσέπη μου το χέρι του ένας άγνωστος ενώ βρίσκομαι στο αστικό λεωφορείο, έτοιμη να κατέβω στη στάση για το σχολείο μου. Μπορεί, ωστόσο, να αφορά και μια ανάγκη μου π.χ. επιστρέφω πεινασμένος στο σπίτι μετά από μια ημέρα στην πρωινή εργασία και συνειδητοποιώ ότι δεν έχω φροντίσει για να υπάρχει φαγητό. Και στις δύο περιπτώσεις ένας υγιής οργανισμός θα ξυπνήσει ένα κύμα έντασης, γύρω από το στομάχι, θα ανέβει πίσω από το στέρνο, θα φουντώσει πίσω από τα αφτιά μου και θα ξεχειλίσει από τα μάτια μου: θυμός!

Δύο λεπτομέρειες:

Α) ο τρόπος έκφρασης και ο τρόπος διαχείρισης του θυμού δεν είναι ίδιος σε όλες τις αναπτυξιακές φάσεις, ούτε είναι ίδιος σε όλους τους ανθρώπους.

Α1) Όσο πιο κοντά στην ηλικία των 2,5 είμαστε, τόσο πιο μεγάλη ένταση έχει η έκφραση του θυμού, αφού η φύση μας έχει προικίσει με την αναίδεια να ομολογούμε από εκείνη την ηλικία ότι είμαστε ξεχωριστή οντότητα, θυμώνω άρα υπάρχω.

Α2) Μια ύστατη προσπάθεια του έσω ανθρώπου να κραυγάσει «υπάρχω», τολμάει να βγει στην ηλικία της εφηβείας.

Α3) ο τρόπος που στέκονται οι γονείς και το περιβάλλον -κοινωνία απέναντι στο θυμό του νηπίου και του εφήβου συνδιαμορφώνει το μέλλον αυτού του συναισθήματος. Το φάσμα περιλαμβάνει την πιθανότητα εξαφάνισής του από το κοινωνικό επίπεδο- συμμορφούμενα παιδιά χωρίς καμία ένδειξη θυμού- έως την ηδονική ταύτιση με την θέση θυμού και την υποτίμηση κάθε άλλου συναισθήματος ακόμα και αισθήματος.

Β) η ελληνική γλώσσα είναι πλούσια και υπέροχη και γι΄αυτό επιλέχθηκε να κουβαλήσει τα βασικά νοήματα της ζωής των δυτικών ανθρώπων (χριστιανισμός- φιλοσοφία/ψυχανάλυση). Η πιο συχνή σύγχυση του συναισθήματος του θυμού είναι με το συναίσθημα της ΟΡΓΗΣ! Η οργή είναι ο σάπιος θυμός, θυμός που συσσωρεύεται. Ο θυμός απαιτεί την ανάληψη ευθύνης· η οργή απαιτεί την εκδίκηση. Ο θυμός γιατρεύεται με την συγχώρεση· η οργή με την μετάνοια. Ο θυμός σβήνει με ένα ποτήρι νερό. Η οργή με ποτάμια αίμα.

ΚΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

Καλό παιδί είναι το υπάκουο, συμμορφούμενο παιδί, που δεν ξυπνάει στον ενήλικα το άγχος της ανωριμότητάς του. Καλό παιδί είναι το παιδί που πετυχαίνει τον ευνουχισμό της έκφρασης του θυμού του όταν παραβιάζεται από την αδυναμία ή ανικανότητα του ενήλικα να περιχωρίσει τόσο τα δικά του συναισθήματα όσο και τα συναισθήματα του παιδιού που ανέλαβε «ευθύνη» να φροντίσει.

Εφαρμογή στην Μητρότητα: Καλό παιδί είναι το παιδί που προλαβαίνει το άγχος της ανεπάρκειας της μάνας που κουρασμένη παύει να φροντίζει, αναλαμβάνοντας την ευθύνη να φροντίσει και εκείνην και το ίδιο. Αυτό μπορεί να γίνει από την πρώτη βρεφική ηλικία για παράδειγμα όταν αντιληφθεί το βρέφος ότι το κλάμα του δεν οδηγεί σε ανακούφιση των αναγκών του. Παύει να κλαίει δείχνοντας «εκπαιδευμένο» και αρχίζει να τρώει την ύπαρξή του αντί για τη σχέση με τον ή την φροντιστή, φτιάχνοντας μια εσωτερική πληγή που λέγεται «αναπτυξιακό τραύμα».

Εφαρμογή στην εκπαίδευση:

Καλό παιδί είναι το παιδί που δεν προκαλεί τα όρια του εκπαιδευτικού (νηπιαγωγού, δασκάλου, καθηγητή, προπονητή). Δεν τα προκαλεί θετικά: δεν κάνει παραπάνω ερωτήσεις από τις απαντήσεις. Δεν τα προκαλεί αρνητικά: δεν αποκαλύπτει την ανεπάρκεια του καθηγητή σε ικανότητα διαχείρισης του εαυτού του (π.χ. σιωπά σε έναν εξωστρεφή καταθλιπτικό καθηγητή που λεκτικά κακοποιεί το εξεταζόμενο παιδί).

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ αφορά την ικανότητα ενός παιδιού να υποκαθιστά τα κενά ενός ενήλικου συστήματος π.χ. γίνεται ο σύντροφος της μαμάς του όταν αυτή μελαγχολεί μέσα από τον συγκοιμισμό ή μπαίνει μπροστά να «φάει» ξύλο από τον μεθυσμένο πατέρα για να προστατέψει την «αδύναμη» μητέρα του. Στην βάση του ρόλου του καλού παιδιού υπάρχει η αδυναμία καταγραφής, εκδήλωσης ή έστω αίσθησης θυμού ως αντίδραση σε μια παραβιαστική για την ηλικία ή το πλαίσιο δράση του συστήματος.

Το ΚΟΣΤΟΣ του ΚΑΛΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ για τον ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ: αν απέναντι στο φόβο είναι η αγάπη και αν απέναντι από το θάρρος είναι η φοβία, απέναντι από τον θυμό είναι η αθυμία (αλλιώς ακηδία ή βαρεμάρα). Ο λόγος είναι το γεγονός ότι ο θυμός είναι ο απαραίτητος καταλύτης για την επιθυμία, φωτεινή ή σκοτεινή, αγαπητική ή σαδιστική, ερωτική ή χειριστική. Σκοτώνοντας την πιθανότητα επιθυμίας, προσωπικής, το καλό παιδί βιώνει μια κατάσταση αιώνιου ανικανοποίητου! Δεν μπορεί να υπάρξει συνθήκη όπου όλοι οι άλλοι να είναι ταυτόχρονα ικανοποιημένοι ώστε να επιτραπεί και στο ίδιο η ικανοποίηση. Εγκλωβισμένο στην ψυχαναγκαστική υπηρέτηση του άλλου, βιώνει την κόλαση των σχέσεων με ψευδαίσθηση παραδείσου, χωρίς τους καρπούς της αληθινής σχέσης: την ανατροφοδότηση της αγάπης και την ωρίμανση της ύπαρξης. Το καλό παιδί δεν ζει ελεύθερο. Το καλό παιδί προδίδει την βρωμιά της ελευθερίας. Το καλό παιδί δεν επιλέγει να φροντίσει- τρέμει να αποκαλυφθεί ότι μπορεί και να μην θέλει να φροντίσει!

Το ΚΟΣΤΟΣ για την ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Μια κοινωνία καλών παιδιών ανανεώνουν τους κύκλους βίας: όταν σακατεμένο από την άγνοια του εαυτού του το ανθρώπινο πλάσμα θα αποκτήσει εξουσία (κυρίως απέναντι στο παιδί του) θα αρχίσει άμεσα (κακοποίηση) ή έμμεσα (συναισθηματική παραμέληση) να απαιτεί από το παιδί του την φροντίδα του ίδιου του κουρασμένου ενήλικα.

Μια κοινωνία καλών παιδιών είναι μια κοινωνία ανεύθυνα εξοργισμένων ενήλικων. Είναι μια κοινωνία που διψά για αίμα, αρκεί να είναι το αίμα του άλλου. Μια κοινωνία καλών παιδιών είναι η ψηφοθηρική βάση των πολιτικών καριέρας. Μια κοινωνία καλών παιδιών την ώρα της κρίσης και της ανάγκης μπορούν να συσσωματωθούν σε «οργή λαού» που ωστόσο αδυνατεί να υλοποιήσει υπεύθυνα την επιθετική και καταστροφική ενέργεια σε πράξη αποδόμησης του σαθρού και επαναδόμησης του υπεύθυνου. Μια κοινωνία καλών παιδιών περιμένει τον Σωτήρα που θα σκοτώσει για χάρη Της τους κακούς και θα βάλει έναν εξιδανικευμένο καλό στην εξουσία. Μέχρι τον νέο κύκλο οργής – ενοχής, μέχρι τον νέο προεκλογικό αγώνα, μέχρι να εκτροχιαστεί το δικό μας λειτούργημα και να αναρωτιόμαστε πώς δεν το είδαμε να έρχεται σε σχολεία και πανεπιστήμια, οικογένειες και σχέσεις, έρωτες και εξωσυζυγικά, το φονικό μας.

ΩΡΙΜΑΝΣΗ

Το καλό παιδί δικαιούται την ωρίμανση όπως ο κάθε ένας από εμάς. Η δυσκολία είναι η συνειδητοποίηση της σύμπραξης στο έγκλημα της δολοφονίας της προσωπικής μας ελευθερίας.

Οι αρνητικές και τραυματικές εμπειρίες ΔΕΝ αρκούν από μόνες τους να ωριμάσουν έναν άνθρωπο. Το πώς στεκόμαστε μπροστά στο θαύμα ή στο τραύμα είναι ίδιο με το πώς στεκόμαστε μπροστά στην καθημερινότητα.

Ψυχοθεραπεία: η ατομική ψυχοθεραπεία όταν αφορά ψυχοθεραπείες του βάθους (ψυχαναλυτική, υπαρξιακή, διαπροσωπική), μπορεί να βοηθήσει στην μετάβαση σε πιο ώριμα στάδια. Ωστόσο αυτό απαιτεί χρόνια σταθερής εβδομαδιαίας θεραπείας (για τα παιδιά και τους εφήβους 2-7 χρόνια). Η ομαδική ψυχοθεραπεία όταν βασίζεται σε μοντέλα συστημικής ή ομαδικής ανάλυσης δίνει πιο σύντομα αποτελέσματα, καθώς η ψυχοθεραπευτική εργασία γίνεται ταυτόχρονα και σε οριζόντιο επίπεδο (μαζί με τους άλλους στην ομάδα). Ωστόσο και εδώ υπολογίζουμε 3-5 έτη εβδομαδιαίας ομάδας.

Σχέσεις: η σταθερή σχέση με ένα πρόσωπο ασφαλούς εμπιστοσύνης δίνει βιωματική την εμπειρία πως είναι ο ελεύθερος άνθρωπος. Η μεγάλη δυσκολία είναι το γεγονός πως το καλό παιδί γοητεύεται από στοιχεία εξουσιαστικότητας, καχυποψίας, ελέγχου και σαδισμού στις σχέσεις με φίλους, συντρόφους, μέντορες και πνευματικούς.

Το ταξίδι: το καλό παιδί όπως ο κάθε άνθρωπος καλείται να ωριμάσει αυτό που του δόθηκε. Η εργατικότητα και η υπομονή, η επιθυμία φροντίδας και η ικανότητα να αφουγκράζομαι τον άλλον είναι ικανότητες και αξίες πολύ καλές για βάση στην διαμόρφωση ενός ενήλικα ελεύθερου εαυτού. Η ζωή δίνει ευκαιρίες αρκεί να «μπω στην βάρκα της». Σπουδές μακριά από το πατρικό σπίτι, εργασία για την απόκτηση εμπειρίας στο εξωτερικό σε δομές αξιοκρατικής εργασίας έστω και για μικρό χρονικό διάστημα δίνουν θεαματικά αποτελέσματα. Η ανάληψη του ρίσκου γνωριμίας με ανθρώπους και η συμμετοχή σε ομάδες και ομαδικές εμπειρίες, καλλιεργούν την ενεργοποίηση της διαφορετικότητας και της αυτονόμησης.

Το πένθος: κλείνοντας επισημαίνω πως η απώλεια του χειριστή της ζωής μου ενώ για το καλό παιδί μπορεί να αποτελέσει παράγοντα αποσταθεροποίησης σε βαθμό εκδήλωσης διαταραχών του ψυχισμού, είναι ένα παράδοξο δώρο του σύμπαντος ή του Θεού, για να βιωθεί μια νέα γέννα μέσα από τις συμπληγάδες του πόνου του πένθους. Πέφτοντας μας δίνεται η δυνατότητα να κοιτάξουμε προς τα πού θέλουμε να σηκωθούμε, όταν το αποφασίσουμε. Η πτώση από την ιδανική και τέλεια εικόνα ενός ακούραστου φροντιστή, μπορεί να μας επιτρέψει να μας ονειρευτούμε ως κάτι διαφορετικό, όχι τέλειο, αλλά αληθινό.

Αλέξης Λάππας

Παιδοψυχίατρος και Ομαδικός Θεραπευτής