Η Θεραπεία την Εποχή της Πανδημίας

Ένα νέο συμβόλαιο συνεργασίας, όταν οι θεραπευτικές συνεδρίες, μετακομίζουν σε ψηφιακή πλατφόρμα επικοινωνίας (online sessions).

Αγαπητοί Θεραπευόμενοι και Συνεργάτες Θεραπευτές, συνοδοιπόροι του Ψυχοθεραπευτικού μας Ταξιδιού, η συνθήκη της πανδημίας μας υποχρεώνει να αξιοποιήσουμε μεθόδους επικοινωνίας και θεραπείας, που έως τώρα είχαν αξιοποιηθεί κυρίως για όσους θεραπευόμενους η γεωγραφική απόσταση δεν επέτρεπε την συνάντηση πρόσωπο προς πρόσωπο, σε φυσικό χρόνο και χώρο. Οι διαδικτυακές συνεδρίες είναι μια πραγματικότητα. Έχουμε ωστόσο να ορίσουμε κάποιες προϋποθέσεις, ώστε να συνειδητοποιηθεί η θεραπευτική συνάντηση μέσω της οθόνης ως μια διαφορετική συνθήκη από την διαδικτυακή συνάντηση για ψυχαγωγικούς, κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή εκπαιδευτικούς λόγους.

Για τους μεγαλύτερους σε ηλικία η συνάντηση μέσα από την οθόνη μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο, μια ψυχρότητα, μια άβολη συνθήκη με το άγχος της «έκθεσης», συχνά με την αγωνία ότι η διαμεσολάβηση συσκευών, κάμερας, καλωδίων, «αόρατων» ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, εταιριών παροχής Ίντερνετ κτλ, να υπάρχει η αίσθηση ότι απειλείται ή ότι δεν εννοείται ή δεν προστατεύεται η «ιδιωτικότητα». Στο άλλο άκρο, η εξοικείωση παιδιών και εφήβων με το μέσο (οθόνη) είναι τόσο μεγάλη και η εξοικείωση έκθεσης (expose) είναι τέτοια, που οι νεότερες γενιές μπορεί να επικοινωνήσουν μεταξύ τους το επώδυνο και σημαντικό (μια προσωπική τους πληροφορία, να αποκαλύψουν ένα τραύμα τους) με αναντίστοιχο συναίσθημα· μπορεί να χρειαστεί να φρενάρει ο ενήλικας, να πει «μια στιγμή», ώστε να δώσουμε χρόνο επεξεργασίας σε αυτό που ειπώνεται.

Έχουμε να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία, ώστε από δέκτες ψηφιακής τεχνολογίας να γίνουμε πομποί, από χρήστες – να γίνουμε δημιουργοί, να αλλάξει η σχέση με την οθόνη. Η ψυχοθεραπευτική πρόταση μέσα από την οθόνη είναι η ακόλουθη: «έλα να ζωντανέψουμε τη σχέση μέσα από το κρύο γυαλί. Έλα να μάθουμε τρόπους ώστε η «θερμότητα» της θεραπείας, να αναγνωρίσει το γυαλί, αλλά να μην μείνει σε αυτό, να δει τα εμπόδια αλλά να δει και τα πρόσωπα πίσω από αυτό. Μέχρι η φυσική παρουσία να γίνει μπορετή».

Πρακτικές Προτάσεις
(Βασίζονται σε επεξεργασία οδηγιών ευρωπαϊκών ψυχοθεραπευτικών εταιρειών)

Στο νέο συμβόλαιο, επαναπροσδιορίζονται ζητήματα που αφορούν την φαινομενολογία (πως φαίνονται τα πράγματα) αλλά με κατανόηση ότι το νόημα είναι που έχει να διασωθεί και να διερευνηθεί διαφορετικά.

Η συνάντηση της ατομικής θεραπείας, θεραπείας ζεύγους ή ομάδας, όταν πραγματοποιείται διαδικτυακά, αξιοποιεί τον ίδιο χρόνο που διαρκούσε στη διαδικασία της φυσικής παρουσίας. Η διάρκεια  μπορεί να επαναπροσδιορίζεται και ο χρόνος να αυξάνεται ή να μειώνεται ανάλογα με τις ανάγκες του προσώπου ή της ομάδας.

Όπως στις δια ζώσης συναντήσεις, οι συμμετέχοντες αναμένεται να είναι παρόντες σε όλες τις συναντήσεις και να μην καθυστερούν κατά την προσέλευσή τους/ είσοδο στην εφαρμογή επικοινωνίας. Φυσική αίθουσα αναμονής δεν υπάρχει, αλλά και αντίστοιχος ψηφιακός χώρος αναμονής δεν υπάρχει σε όλες τις πλατφόρμες επικοινωνίας. Κάποιες επιτρέπουν ενημέρωση του status (κατάσταση χρήστη, πχ online, away κτλ) (πχ Skype, Messenger, Viber κτλ) και καποιες διαθέτουν ψηφιακή αίθουσα αναμονής (πχ Zoom, WebEx κτλ). Αντίστοιχα είναι βοηθητικό σε περίπτωση επικείμενης καθυστέρησης προσέλευσης/ δυσκολίας εισόδου στην εφαρμογή ή απουσίας από την συνάντηση να γίνεται ενημέρωση του θεραπευτή ή του υπευθύνου της ομάδας έστω και αν ο χρόνος της συνάντησης έχει ξεκινήσει.

Θεραπευτής και θεραπευόμενοι πρέπει να σιγουρευτούν πριν το ξεκίνημα της συνεδρίας ότι έχουν καλή σύνδεση στο διαδίκτυο, όσο αυτό είναι εφικτό. Σε πολυμελή νοικοκυριά, μπορεί να δοθεί προτεραιότητα στην χρήση του WiFi από το μέλος της οικογένειας που είναι σε θεραπεία, για τη διάρκεια της συνεδρίας. Αν κατά τη διάρκεια της συνεδρίας διακοπεί η σύνδεση, συνεχίζουμε μόλις αποκατασταθεί η σύνδεση.

Κάθε συζήτηση στην ατομική ή ομαδική θεραπεία, είναι εμπιστευτική. Καθώς η εμπιστοσύνη αποτελεί θεμέλιο λίθο για την επιτυχία της θεραπευτικής σχέσης και την κοινή εργασία μιας ομάδας, το γεγονός ότι η συζήτηση λαμβάνει χώρα διαδικτυακά, δεν αναιρεί την δέσμευση ότι θέματα που συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια της συνεδρίας μιας ομάδας, δεν συζητιούνται με τρίτα πρόσωπα.

Προκειμένου να γίνεται σεβαστή η ιδιωτικότητα του κάθε ατόμου, κατά τη διάρκεια των διαδικτυακών συναντήσεων, θεραπευτής, θεραπευόμενος και μέλη της ομάδας, φροντίζουν να χρησιμοποιούν χώρους με καλή ηχομόνωση. Η χρήση ακουστικών/μικροφώνου δημιουργεί συχνά αυτήν την οριοθέτηση του προσωπικού χώρου, που απαιτεί η συνεδρία.

Σε περίπτωση που εξαιτίας κάποιου εξωτερικού παράγοντα διακυβεύεται η ιδιωτικότητα της συνάντησης, όπως όταν για παράδειγμα κάποιος τρίτος μπει στο δωμάτιο, αποσυνδεόμαστε από τη συνάντηση και συνδεόμαστε εκ νέου όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις της εξασφάλισης του απορρήτου της συνομιλίας. Εκτός αν έχει αποφασιστεί από κοινού και για κάποιον συγκεκριμένο λόγο, δεν επιτρέπεται η μαγνητοσκόπηση ή η ηχογράφηση της συνάντησης, ακόμα κι αν αυτό είναι πιο εύκολα εφικτό λόγω της διαμεσολάβησης τεχνικών μέσων στην επικοινωνία.

Αν για κάποιο λόγο αποφασίσετε να αποσυνδεθείτε από τη συνάντηση πριν την ολοκλήρωση, επικοινωνήστε το. Η αίσθηση από την πλευρά του θεραπευτή δεν είναι εύκολο να διακρίνει τον τεχνικό παράγοντα από την συνειδητή επιλογή αποσύνδεσης. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης είναι μεγάλη η πρόκληση να αποσπαστεί η προσοχή μας κάνοντας άλλες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα έλεγχος ηλεκτρονικών μηνυμάτων ή παράλληλη παρακολούθηση «ανοικτών παραθύρων» στην οθόνη του υπολογιστή ή και παιχνίδι. Στη συνεργασία με εφήβους είναι χαρακτηριστική η εμπειρία του ήχου παράδοσης μηνυμάτων από πλατφόρμες ηλεκτρονικής δικτύωσης (Insta, Tik Tok κτλ) που ο εξοικειωμένος εφηβικός εγκέφαλος, δεν αναγνωρίζει ως «θόρυβο» ή βομβαρδισμό πληροφορίας τον ήχο μηνυμάτων. Συχνά αναδύεται άγχος αν ζητηθεί να σιγήσουν τα υπόλοιπα μέσα. «Ακόμα και όταν κάνουμε μάθημα (διαδικτυακά) τα έχω ανοικτά να βλέπω τι έρχεται», είναι μια μάλλον συχνότερη απάντηση.

Στη θεραπευτική διαδικασία καλλιεργείται η ενσυναίσθηση. Ειδικά σε συνθήκες ομάδας διαδικτυακά μπορεί να βιωθεί το «φαινόμενο του μικροφώνου», για παράδειγμα να μονοπωληθεί ο διάλογος από ένα πρόσωπο. Ο συνεχής μάλιστα λόγος, σε ορισμένες πλατφόρμες επικοινωνίας, μπορεί να αποκλείσει τον ήχο, από τα «παράθυρα» των υπολοίπων μελών.

Σε συνθήκες ομαδικής διαδικτυακής συνάντησης, σε περίπτωση που κάτι σας κάνει να αισθανθείτε άβολα, μην αποσυρθείτε από τη συνάντηση. Αντ’ αυτού κλείστε την κάμερά σας. Έτσι ο ψυχοθεραπευτής θα καταλάβει την ενόχλησή σας και θα σας ενθαρρύνει να συμμετάσχετε εκ νέου. Σε περίπτωση που σας κατακλύζουν έντονα συναισθήματα, με αποτέλεσμα να μην μπορείτε να συνεχίσετε την συνεδρία και αποσυρθείτε, μετά την ολοκλήρωσή της, μπορεί να επικοινωνήσει μαζί σας ο ψυχοθεραπευτής, έτσι ώστε να έχετε την κατάλληλη υποστήριξη.

Κατά τη διάρκεια της ψηφιακής συνεδρίας, το γεγονός ότι συνδεόμαστε σε κοινή οθόνη, ενώ φυσικά βρισκόμαστε ο καθένας σε ένα οικείο και ιδιωτικό περιβάλλον, η χρήση αλκοόλ ή άλλων ψυχοτρόπων ουσιών, η στάση (ξαπλωμένος ή «αραχτός»), η επιλογή της εμφάνισης με ποιο ρούχο ή χωρίς ή του περιβάλλοντα χώρου (υπνοδωμάτιο, γραφείο, κοινόχρηστο δωμάτιο κτλ) μπορούν να αλλοιώσουν τη συνθήκη, που ούτως ή άλλως επηρεάζεται, αλλά και να την μετατρέψουν σε μια συνθήκη μη-θεραπευτική. Όλα μπορούν να αξιοποιηθούν. Έχουμε όμως να αναγνωρίσουμε το πλαίσιο και την ευθύνη με την οποία ζητάμε αυτό να γίνει.

Οι όροι ασφάλειας και η ασφάλεια των άλλων είναι πολύ σημαντική και δεν αλλάζει στη βάση της ευθύνης του επαγγελματία ψυχικής υγείας, ακόμα και στη διαδικτυακή επικοινωνία. Για το λόγο αυτό, αν τεθούν ζητήματα που θέτουν σε κίνδυνο την ακεραιότητα του θεραπευόμενου ή την ακεραιότητα τρίτων, θα επισημανθεί και εφόσον αντιστοιχεί, θα γίνει επικοινωνία με ένα υπεύθυνο πρόσωπο φροντιστή ή μια αντίστοιχη υπηρεσία που θα μπορούσε να παρέχει κατάλληλη βοήθεια.

Κλείνοντας τις σκέψεις και προτάσεις νιώθω πως έχουμε να εμπιστευτούμε το ανθρώπινο πρόσωπο. Η δημιουργικότητα είναι γνώρισμά μας και η ανθεκτικότητα έχει να εξελίσσεται και να ενημερώνεται. Η Ζωή μας έχει δοθεί απροϋπόθετα· την Ζωή ωστόσο έχουμε να την αποκαλύψουμε υπεύθυνα, ως Πρόσωπα μοναδικά. Πως θα την επικοινωνήσουμε; Με το λόγο και τον Λόγο. Με εργαλεία επικοινωνίας και με περιεχόμενο. Ο τρόπος της χρήσης των εργαλείων εξάλλου από την προϊστορία μας, μετατρέπει την κίνηση, από βιοποριστικό μόχθο και μηχανιστική εργασία, σε τέχνη. Και η Τέχνη θεραπεύει! Τα νέα εργαλεία επικοινωνίας ανήκουν στην ψηφιακή εποχή. Έχουμε να τα αξιοποιήσουμε με Τέχνη. Την Τέχνη της Ψυχοθεραπείας στην Ψηφιακή Εποχή!

Αλέξης Λάππας
MRCPsych Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων